انواع نورگیر در ساختمان؛ نورگیر چیست؟

نورگیر چیست؟

استفاده از نور طبیعی به عنوان یک عامل حیاتی در معماری مدرن و سنتی و طراحی ساختمان ها و دکوراسیون منازل شناخته می‌شود. با استفاده از نورگیر ها می توان درکل روز از نور طبیعی و خواص معجزه آسای ان استفاده کرد. استفاده از نورگیر ها نقش مهمی در طراحی پایدارو بهینه سازی انرژی ایفا می کنند. در نورگیرها بلوک‌های شیشه‌ای به کار می‌روند تا انعکاس نور در ساختمان افزایش یابد. انواع نورگیرها به منظور کاهش استفاده از روشنایی الکتریکی به کار می‌روند. به ما اجازه می‌دهند تا از درون ساختمان نمایی به منظره بیرون داشته باشیم.

نورگیر ساختمان
نورگیر ساختمان

تاریخچه استفاده از نورگیر به دوران باستان و تمدن های اولیه مصر و روم برمی گردد. در معماری های ایرانی استفاده از نورگیر از دیرباز با سبکی منحصر بفرد انجام می شده است. این نورگیر ها که به صورت پنجره های سقفی بودند برای انتقال نور و گاها برای تهویه هوا مورد استفاده قرار می گرفتند. به شکلی که این نورگیر ها بخشی از سقف یا همه آن را به منظور نور رسانی به داخل ساختمان اشغال می کردند. از این رو مقاومت و عایق بودن نورگیر ها در برابر باد و باران اهمیت زیادی داشت.

از انواع نورگیر های مورد استفاده در زمان های قدیم نورگیر لوله ای، نورگیر شیب دار، نورگیر بازشوی سقفی و .. اشاره کرد. امروزه این نورگیر ها جای خود را به پوشش سقف پاسیو، نورگیر های حیاط خلوت، نورگیر های پلی کربنات، پوشش سقف استخر، نورگیر حبابی و گنبدی داده اند که متشکل از دو بخش حبابی و فایبر گلاس می باشند.

 

انواع نورگیرهای دیواری در معماری ایرانی

 بیشتر پنجره های نصب شده روی دیوارها، وظیفه ی نورگیری را به عهده دارند. در معماری سنتی ایران نمونه های مختلفی ازانواع نورگیرها را، که علاوه بر نقش ورود نور به داخل ساختمان، بر زیبایی بنا می افزایند، مشاهده کرد. از جمله این نورگیرها می توان به هورنو، روشندان، گلجام، روزن، شباک جامخانه، ارسی، باجه، تهرانی، چشم گاوی، پاچنگ، پاچلاقی، فریز و خوون اشاره کرد. تنوع در انواع نورگیرها نشان مد‌دهد که نورگیری طبیعی در معماری سنتی ایران اهمیت زیادی داشته است. در ادامه به بررسی چند نمونه از این نورگیرها می پردازیم:

 

۱. درب و پنجره مشبک از انواع نورگیر های دیواری

پنجره‌ها برای جلب نور، جریان هوا و دیدن مناظر بیرون مورد استفاده قرار می گیرند. پنجره باید با شدت نور تناسب داشته باشد. پنجره‌های مشبک بین نور خارج و داخل تعادل ایجاد می کند و کسی که از داخل به بیرون نگاه می کند دچار خیرگی نمی شود.

پنجره مشبک
پنجره مشبک

طرحهایی که در ساختن پنجره های مشبک به کار می‌رود، با شرایط اتاق جهت تنظیم نور، تنظیم و طراحی می شوند.

 

۲. هورنو

به نورگیری بالای سقف گفته می شود. چون در نزدیکیهای تیزه گنبد امکان اجرا به صورت بقیه ی قسمت ها میسر نیست، در نزدیکیهای تیزه، سوراخ را پر نمی کنند تا در بالای سقف کار نور رسانی را انجام دهد. مثلاً در پوشش بازارها اکثراً سوراخ هورنو باز است تا عمل روشنایی و تهویه اکان پذیر باشد.

نورگیر هورنو
نورگیر هورنو

در بناهایی که استفاده از پنجره در دیوارها ممکن نبوده مثل بازارها و سایر بناهای عمومی، معماران در قسمت خورشیدی کاربندی روزن هایی را ایجاد کردند که عبور مناسب و تهویه را به بهترین روش میسر می ساخته است و به آن روشندان می گویند. روشندان ها به شکل یک کلاه فرنگی بوده اند و عمود بر قسمت خورشیدی کاربندی ساخته می شوند و بعضی از آن ها زمینه چند ضلعی دارد و برخی از آن ها دارای شیشه بوده به عنوان مثال روشندان حوضخانه کاخ هشت بهشت اصفهان.

 

۳. روزن از انواع نورگیر های دیواری

روزن و پنجره را نمی توان از هم تفکیک کرد. روزن را یک پنجره کوچک است که معمولاً در بالای در و گاهی در دوطرف آن برای گرفتن روشنایی و تأمین هوای آزاد برای فضاهای بسته به کار گرفته می‌شد. به عبارت دیگر روزن به سوراخهائی گفته می‌شود که در کلاله و یا شانه طاق ها تعبیه می شده است. روزن گاهی با چوب و گاه با گچ و سفال ساخته می شده و اغلب ثابت بوده است. در بناهایی که دارای بافت مرکزی و درونگرا بودند و از سقف هشتی یا از نقطه ای دیگر نور کافی برای هشتی تأمین می شد، در بالای در ورودی روزن قرار می دادند.

 

۴. ارسی

ارسی معمولا در پیشخان و رواق ساختمان های سردسیری دیده می شود. ارسی پنجره مشبکی است که به جای گشتن روی پاشنه گرد، بالا می رود و در محفظه ای که در نظر گرفته شده جای می گیرد. ارسی معمولاً در اشکوب کوشک ها و پیشخان و رواق ساختمان های سردسیری دیده می شود. ارسی، معمولاً مانند پنجره و روزن های چوبی است.

 

۵. گلجام

به شیشه های کوچک و رنگینی که در داخل گچ کار می گذاشتند و آن را در بالاترین قسمت طاق تعبیه می کردند تا نور رسانی به داخل بنا را امکان پذیر کند، گلجام می گویند.

 

۶. فریز و خوون در انواع نورگیر های ساختمان

خوون یک نقش تزئینی است که با تکه های آجر تراشیده و موزائیک آن را پدید آورده اند، سپس روی آن را با خاک و سریشم رنگ هائی که در آب حل کرده اند به رنگ های گوناگون رنگ می کنند و در پیشانی ساختمان، میانه ستون ها و فریز در چیده می شود. برای ورود روشنایی و هوا به اتاق ها لوله های گلچین را سوراخ کرده و نقش هایی پدید آورده و آن لوله ها را در بالای درها و پنجره ها نصب می‌کردند.

 

انواع نورگیر‌های سقف

یک روش برای وارد کردن نور طبیعی به درون ساختمان، روش نورگیری از سقف است. این نورگیرها همه یا بخشی از فضای سقف ساختمان را به منظور روشن سازی تشکیل می‌دهند. نورگیرهای سقفی باز شونده برای تهویه هوا و تامین نور طبیعی از سقف بسیار مناسب هستند. نورگیری ازسقف همانند نور پردازی مستقیم، نور از بالا به پایین منتشر می شود. این روش با توجه به این که جهت ساختمان و ساختمانهای مجاور اثر چندانی بر آن ساختمان ندارد، بسیار اهمیت دارد، نورگیری ازسقف، روشی است برای رساندن روشنایی روز به طبقات بالایی ساختمانهای چندین طبقه و به عمق فضاهای داخلی ساختمانهای یک طبقه. عمده مزیت نورگیری از سقف، یکنواختی توزیع نور در محیط می باشد.

نورگیرهای سقفی ابزار بسیار خوبی برای گردآوری و دریافت مقدار زیاد نور از دهانه کوچک هستند و حتی وقتی آسمان تمام ابری باشد، میزان روشنایی که در سطح افقی سقف وجود دارد چندین برابر مقداری است که به سطح عمودی پنجره می رسد.

نورگیر سقف ساختمان
نورگیر سقف ساختمان

در نور گیرهای سقفی، عایق بودن آن در مقابل باد و باران اهمیت فراوانی دارد. از شیشه‌های ۲ جداره برای نورگیر سقف استفاده کنید، زیرا عایق بودن آن از لحاظ گرمایشی هم بسیار مهم است. نمونه‌ بازشوهایی که روی ریل دندانه دار باز و بسته می‌شوند، کاراتر می‌باشند، اما نمونه های بازشوی سقفی که با فنر باز و بسته می‌شوند توسظ زنجیری قابل کنترل هستند. بازشوهایی که دو جداره هستند قابلیت‌های زیادی دارند، مثلا بی تفاوت به جهت باد هستند.

در مناطقی که باد و باران شدید دارند باید بازشو را از ناملایمات جوی دور نگه داریم. بازشوهایی که در بالای حمام و آشپزخانه قرار دارند فضای مناسبی برای تخلیه هوای مرطوب این اماکن بوجود می‌آورند. مقدار هوای جریان یافته از سقف، بستگی به جهت، سرعت باد، تغییر فشار و تفاوت درجه حرارت داخل و خارج دارد.

 

۱. نورگیر تهویه ­ای

نورگیر های تهویه ­ای کاربردهای متعددی دارند. آنها در واقع علاوه بر نور، هوا را هم عبور می­دهند. این نوع نورگیر بیشتر مناسب آشپزخانه­ ها و سرویس ­های بهداشتی هستند. به دفع رطوبت از ساختمان و جریان ثابت هوای تازه به داخل آن کمک می­ کنند. در عین حال روشنایی طبیعی محیط را هم تأمین می ­کنند.

 

۲. نورگیر هرمی از انواع نورگیر های سقفی

این نوع نورگیرها بر اساس شکل هرم ­مانند آن نامگذاری شده اند.

نورگیر‌های هرمی
نورگیر‌های هرمی

در ساخت این نورگیرها چارچوبی با سطوح شیب­دار و یک قاعده­ ی افقی استفتده شده است که می­ تواند بسته به کاربردی که از آن انتظار می ­رود و شرایط بام، در اندازه­ های مختلفی ساخته و نصب شود.

۳. نورگیر لوله ­ای

 نورگیرهای لوله­ ای یکی از انواع جدید نورگیرهای موجود در بازار هستند. استفاده از این نورگیر در جاهایی استفاده می‌شود که امکان نصب نورگیرهای ثابت یا تهویه ­ای روی بام وجود نداشته باشد، یا فضای خالی بام بسیار کوچک است.

 

۴. نورگیر پلیمری محدب از انواع نورگیر های سقفی

نورگیر پلیمری محدب از پلاستیک­ های بسیار قوی و انعطاف پذیر ساخته می­شوند. شکل گنبدی این نورگیر کمک می ­کند تا نور خورشید به جای تابش مستقیم به یک نقطه، به صورت یکنواخت در کل اتاق پخش شود. در این نوع نورگیر حتی در مواقعی که نور کمی هم به آن می­رسد، اتاق را به خوبی روشن می‌کند.

 

۵. نورگیر ثابت

نورگیرهای ثابت رایج­ترین نوع از انواع نورگیرها هستند. این نورگیرها فاقد قابلیت باز شدن و تهویه هوا هستند و کاملاً با سقف یکپارچه می­شوند.

 

۶. نورگیر اختصاصی

از این نورگیرها در جاهایی استفاده می­شود که شرایط بام، اجازه­ نصب نورگیرهای رایج را نمی­دهد. به خصوص در بناهایی که زیبایی ظاهری ساختمان در اولویت قرار دارد. این نوع نورگیر می­تواند بسته به شرایط خاص محیط، و در همخوانی با ان طراحی و نصب شود.

 

۷. نورگیر طاقی از انواع نورگیر های سقفی

نورگیر طاقی یکی از انواع نورگیر ها است که بیشتر در ساختمان­ های غیرمسکونی استفاده می­شود. با توجه به اینکه این نورگیرها سطح بزرگی را پوشش می ­دهند، ممکن است حریم خصوصی ساکنان را به خطر بیندازند و به همین دلیل از آنها در ساختمان ­های مسکونی استفاده نمی­ شود.

نورگیر طاقی
نورگیر طاقی

این نورگیرها عموماً بیش از هشتاد درصد و گاهی تمام سطح بام را در بر می­ گیرند.

 

نورگیرهای راه دور از انواع نورگیر

نورگیرهای راه دور سیستم های اپتیکی هستند که می توانند نور طبیعی را به قسمت های بی نور برسانند. نورگیرهای راه دور می توانند با استفاده از بازتابنده های شلجمی و فیبر نوری، نور طبیعی خورشید را به قسمت هایی که تاریک هستند یا دارای نور مصنوعی هستند می‌رسانند.

 

عملکرد نورگیر های راه دور

نورگیرهای راه دور معمولاً از یک دیش جمع کنندۀ نور خورشید، یک خورشید لوله و دیش توزیع کننده تشکیل شده اند. دیش های توزیع جمع کننده و توزیع کننده هر دو به صورت بازتابنده های شلجمی هستند. دیش جمع کننده، به سامانه ای متصل می‌شود که خورشید را در آسمان دنبال می کند تا مقدار نور تابیده شده به آن را به حداکثر مقدار برساند. خورشید لوله، مجموعه ای ازفیبرهای نوری است که نور خورشید جمع شده را از دیش جمع کننده به دیش توزیع کننده هدایت می کند. در نورگیر های راه دور نیازی نیست که دو دیش در کنار یکدیگر باشند.

 

مزایای نورگیر های راه دور

نورگیرهای راه دور دو مزیت نسبت به نورگیرهای عادی دارند:

  1. هیچ توانی برای روشنایی نیاز نیست. این بدین معنی است که پس از ساخت هیچ گاز گلخانه ای مضر تولید نمی‌شود.
  2. نور منتقل شده، فرکانس هایی را که برای فتوسنتز ضروری است، در خود دارند

 

سبک معماری خورشیدی

پنجره‌های سقفی به طور عمده در طراحی روشن سازی برای ساختمان‌های مسکونی، عمومی و تجاری بکار برده می‌شوند. روشنایی افزایش یافته در ساختمان می‌تواند منجر به مصرف کمتر نور پردازی الکتریکی و لعاب کاری پنجره به اندازه کوچکتر باعث صرفه جویی در انرژی، پایین آوردن هزینه‌ها و کاهش دادن تاثیرات محیطی می‌شود. روشنایی ازسقف با پنجره‌های سقفی برای به حد اکثر رساندن روشنایی، به خوبی با روشنایی غیر مستقیم یا پنجره ها کار می‌کنند. روشنایی سقف قادر به روشن کردن بخش‌های متمرکز ساختمان است. روشن سازی در طول روز هم از روشنایی محیط آسمان و هم قرارگیری مستقیم در معرض نور خورشید در دسترس می‌باشد.

لعاب کاری مدرن مات یا شفاف و می‌تواند از تابش خیره کننده جلوگیری کند و به تسخیر نور خورشید در گوشه‌های پایین وپراکنش نور به بخش‌های وسیع تر فضای کف کمک کند. حتی در روزهای ابری، روشنایی بالا از پنجره‌های سقفی سه تا ده برابر مؤثر تر از روشنایی غیر مستقیم می‌باشد.

 

دستگاه پنجره ای سقفی لوله ای

 واحد ثابت نصب شده در پشت بام عامل پنجره سقفی است که نور خورشید را جمع می‌کند و توسط لوله بصری انتقال دهنده نور به عامل پراکنش نور توزیع می‌کند.

دستگاه پنجره‌ای سقفی لوله‌ای
دستگاه پنجره‌ای سقفی لوله‌ای

با کوچک شدن قطر، آنها می‌توانند برای روشن سازی فضاهای کوچکتر مانند راهروها و نور انعکاسی در گوشه‌های تاریکتر فضاها بکار برده شوند.

 

جام اندازی شیب دار

جام اندازی شیب دار با پنجره‌های سقفی دیگر فرق می‌کند که در آن یک مجموعه شامل نقاشی‌های چندگانه در سیستم قاب بندی می‌باشند، معمولاً برای پرونده‌های مشخص طراحی می‌شوند و در بخش‌هایی در محل نصب می‌شوند.

 

مولد شیشه

بسیاری از پیشرفت‌های اخیر هم در ساختار شیشه‌ای و هم پلاستیکی از همه انواع پنجره‌های سقفی استفاده کرده‌اند. بعضی از پیشرفت‌ها عملکرد حرارتی را افزایش می‌دهند، بعضی‌ها بر حفظ کردن و به کارگیری پتانسیل روشنایی تمرکز کرده‌اند و بعضی‌ها برای بالا بردن استحکام، دوام، مقاومت در برابر حرارت و دیگر مقیاس‌های عملکردی طراحی می‌شوند. پنجره‌های سقفی هوارسانی معاصر، پنجره‌های شیشه‌ای را به کار می‌برند که معمولاً از واحدهای شیشه‌ای عایق بندی پوشیده شده تشکیل شده با دو قطعه شیشه را بکار می‌برند. این نمونه از فراورده‌های مشمول مالیات برای انتقال مرئی می‌باشند. از مجموعه‌های با سه قاب گاهی می‌توانند در سردترین مناطق جوی از نظر هزینه تنظیم شوند، اما آنها مقدار نور را با اضافه کردن لایه سوم از دست می‌دهند.

 

پلاستیک

پنجره‌های لعاب دار پلاستیکی معمولاً در بسیاری از پنجره‌های سقفی وروشن کننده‌های لوله‌ای استفاده می‌شوند. این مجموعه‌ها معمولاً از نظر حرارتی شامل گنبدهای تشکیل شده می‌باشند، اما شامل شکل‌های پرسی غیرمعمول می‌باشد. پنجره‌های سقفی گنبدی معمولاً در سقف‌های با شیب کم بکار برده می‌شوند. شکل‌های گنبدی باعث حرکت آب و خاکسترهای آتش می‌شود.

 

نورگیر های پر مصرف

پر مصرف ترین نورگیر ها که در معماری نوین ایران استفاده می‌شوند در پاسیو و حیاط خلوت می باشند. پوشش پاسیو بسته به نیاز مشتری می تواند درطبقات همکف و پشت بام باشد. در پشت بام ها از ورق پلی کربنات در انواع طرح های گنبدی، هرمی، قوسی و … استفاده می‌شود.

 

کاربرد ها و موارد استفاده از انواع نورگیر ها

امروزه، پنجره های نصب شده روی دیوارها، وظیفه ی نورگیری را به عهده دارند، از جمله نورگیرهای دیواری در معماری سنتی می توان به روزن، شباک، درب و پنجره مشبک و ارسی اشاره نمود. در به کارگیری انواع نورگیر های دیواری رعایت نکات زیر از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

نورگیر اتاق خواب
نورگیر اتاق خواب
  • پنجره ها را مجاور دیوارهای داخلی قرار دهید، زیرا خیرگی حاصل ازپنجره ی واقع در وسط اتاق خیرگی بیشتری نسبت به یک پنجره ی واقع در مجاورت دیوار کناری دارد.
  • جلوگیری از تابش نور مستقیم خورشید و هدایت نور غیر مستقیم به داخل ساختمان از طریق پنجره ی طاقچه ای، کرکره، سایبان و زیر نمای طره ای.
  • در صورت امکان، پنجره ها را بر روی بیش از یک دیوار قراردهید، تا توزیع بهتر نور و کاهش خیرگی حاصل گردد.
  • جهت جنوب بهترین جهت برای روشنایی طبیعی است. برای روشنایی طبیعی، زمانی که گرمای زمستان مطلوب است، از پنجره ی رو به جنوب استفاده می شود. دومین جهت گیری مطلوب برای روشنایی طبیعی، زمانی که گرمای زمستان مطلوب نمی باشد، پنجره ی رو به شمال است.

Comments (02)

Leave a Comment

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

X